Waarom speel je deze kaart?
Het hier en daar ouderwetse imago van bodem (gaat alleen over milligrammen en chemie) staat verandering naar een meer integrale ondergrondbenadering in de weg. Om bewustwording te vergroten en de stap naar integrale plannen te maken, is een strategie nodig. De strategie bevat een routekaart met elementen uit de andere speelkaarten: kennis delen, integraal denken, verbinden met andere opgaven, netwerken. En de bemensing, eigenaarschap en tijdschema om stappen te maken. Een narratief helpt om de strategie te ondersteunen. Daarin kan verteld worden dat ruimtelijke plannen in de leefomgeving impact hebben op de ondergrond. De ondergrond biedt kansen voor diverse opgaven (bijvoorbeeld bodemenergie, klimaatadaptatie, ondergronds bouwen). Wanneer de ondergrond onvoldoende benut of zelfs helemaal vergeten wordt bij (bovengrondse) plannen, kan het zijn dat er ondergronds ruimtetekort ontstaat met als gevolg hogere kosten of suboptimale oplossingen. Om zoveel mogelijk bewustwording te creëren en invloed uit te oefenen (zodat de ondergrond tijdig en voldoende wordt meegenomen), moet ondergrond onlosmakelijk onderdeel worden van ruimtelijke plannen: 3D ruimtelijk ordening.
Hoe speel je deze kaart?
Eerst is er de fase van bewustwording. Een of meerdere mensen voelen zich eigenaar van de opgave en gaan ermee binnen hun organisatie aan de slag. Uit praktijkvoorbeelden blijkt dat er een langer traject kan volgen voordat men in de organisatie ‘mee’ is. De uitgewerkte strategie bevat activiteiten die uitgevoerd kunnen worden, en die leiden tot het gewenste doel.
Bij het opstellen van de omgevingsvisie, het omgevingsplan, diverse programma’s, maar ook bij ruimtelijke initiatieven, is de integrale blik op ondergrond en bovengrond nodig. Dit doe je nadrukkelijk samen met andere disciplines binnen de gemeente: niet alleen omdat je die daarvoor nodig hebt qua kennis, maar ook om gedeeld eigenaarschap op te bouwen. Uit die confrontatie komen een aantal dilemma’s naar voren: waar het niet past/botst etc. en er dus afwegingen en keuzes gemaakt moeten worden.
Hulpmiddelen en -bronnen
De volgende hulpmiddelen en bronnen kunnen helpen bij het spelen van deze kaart:
- Goede voorbeelden van gemeenten die al verder in dit proces zijn, bijvoorbeeld Amsterdam https://www.amsterdam.nl/wonen-leefomgeving/bodem/belang-integrale/ en Rotterdam https://www.rotterdam.nl/wonen-leven/ibook-ondergrond/
- Voorbeeld van werkwijze binnen andere sectoren, zoals klimaatadaptatie https://ruimtelijkeadaptatie.nl/overheden/
- Nationale omgevingsvisie https://www.denationaleomgevingsvisie.nl/default.aspx
- Grondwaterprogramma’s van provincies
- Programma Aan de slag met de Omgevingswet, waaronder staalkaarten https://aandeslagmetdeomgevingswet.nl/implementatie/ondersteuning/
voorbeelden-tools/staalkaarten-casco-omgevingsplan/staalkaart/ - Resultaten van project Bodembeheer van de toekomst https://www.samendedieptein.nl/bodembeheer-van-de-toekomst/
- Leidraad programmamanagement https://www.twynstragudde.nl/programmamanagement
- Bestuurlijke interdisciplinaire bijeenkomsten over de rol van ondergrond
- Kennis over ondergrondse ordening
- https://samendedieptein.nl/wp-content/uploads/2019/08/2004_Ondergrondse-ordening.pdf
- https://samendedieptein.nl/kennisbank/slimme-regie-op-de-ondergrond/
- https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/bodem-en-ondergrond/ruimtelijke-ordening-ondergrond
- https://aandeslagmetdeomgevingswet.nl/thema/bodem/wetsinstrumenten/omgevingsvisie/
Producten
Het spelen van deze kaart kan de volgende producten opleveren:
- Plan van aanpak – ‘bodemroutekaart’ – met strategie en stappen om ondergrond onderdeel uit te laten maken van integrale leefomgevingsplannen (omgevingsvisie, -plan, programma’s). Breng daarbij in beeld wat je nodig hebt qua tijd, middelen en netwerk, en stem dit af met betrokkenen. Op deze manier creëer je gedeeld eigenaarschap, en maak je een realistisch, haalbaar en gedragen plan.
- 3D ruimtelijke ordening en ondergrond als integraal onderdeel van de omgevingsvisie
- Visie op de ondergrond
- Afwegingskader ondergrond, om conflicterend ondergronds ruimtegebruik te voorkomen en/of op te lossen
- Draagvlak / gedeeld eigenaarschap voor belang bodem onder andere beleidsvelden;
- Bestuurlijke keuzes;
- Agenda / programma met vervolgonderzoek etc.
Geleerde lessen vanuit de regio’s
- Bestuurders zien de relatie tussen de opgaven bovengronds en ondergronds vaak snel. Het organiseren van een bestuurlijke bijeenkomst voor bestuurders vanuit verschillende disciplines, bijvoorbeeld vanuit water, energie en klimaat, helpt om gezamenlijk de urgentie te ontdekken. Ook voor bestuurders kan het heel inzichtelijk zijn om langs concrete casussen met elkaar de uitdagingen te ontdekken. Daarbij helpt het om ambtelijk eerst de regio-specifieke urgentie vast te stellen en daar de sessie en uitnodiging op in te richten. De gedragen bestuurlijke urgentie kan de bodemprofessional helpen om het gesprek met de Omgevingswettrekker of andere beleidsvelden gemakkelijker aan te gaan
- Het lokaal uitwerken van de planfiguren van de Omgevingswet zijn een concrete aanleiding om bodem en ondergrond op een goede manier mee te nemen. Na de fase van bewustwording vraagt de omgevingsvisie om een strategische invulling, en worden concrete regels opgesteld in het omgevingsplan, en bieden programma’s de mogelijkheid om aan specifieke ambities te werken.