Waarom speel je deze kaart?
Het is misschien een open deur, maar om optimaal gebruik te maken van de kansen die de ondergrond biedt in projecten en in relatie tot opgaven, is natuurlijk wel geld en capaciteit nodig. Daar tegenover staat dat het goed meenemen van de ondergrond in projecten ook een grote kostenbesparing kan opleveren. Denk hierbij bijvoorbeeld aan uitgespaarde faalkosten die ontstaan als niet goed rekening is gehouden met de draagkracht van de bodem (verzakkingen van huizen of wegen), de kwaliteit van de bodem (onverwachte sanering met grote vertraging) of de drukte in de ondergrond (conflicterende functies in de bodem, waardoor bijvoorbeeld een WKO systeem niet optimaal werkt). Het is een investering aan de voorkant dus wel waard. Ook kan een investering nodig zijn om unieke kwaliteiten of kenmerken van de ondergrond te beschermen.
Bodem en ondergrond staat echter vaak niet zelfstandig op de begroting. De bodem is een integraal onderdeel van de fysieke leefomgeving waarin projecten en opgaven gerealiseerd moeten worden. Denk daarbij aan projecten gerelateerd aan woningbouw, energietransitie, klimaatadaptatie, mobiliteit, verduurzaming landbouw, etc. Ondergronddoelen moeten dan ook voornamelijk in die projecten behaald worden, en in die projecten moet er dus budget vrijgemaakt worden.
Voor visievorming en/of het maken van een programma rondom de bodem en ondergrond is apart budget nodig. Ook voor de inzet van een ondergrondcoördinator of een ‘regisseur van de ondergrond’ zal capaciteit nodig zijn. Naast geld en capaciteit kunnen ook andere middelen nodig zijn om de ondergronddoelen te realiseren. Denk hierbij bijvoorbeeld aan kennis, instrumenten en tools.
Hoe speel je deze kaart?
Om middelen beschikbaar te krijgen voor bodem en ondergrond kun je verschillende sporen bewandelen:
- Breng in beeld in welke projecten en programma’s reeds budget is gereserveerd voor ondergrondthema’s en waar nog niet. Waar dit nog niet gebeurd is, ga je het gesprek aan om te verkennen of budget voor de ondergrond nodig is en of dit vrijgemaakt kan worden.
- Om te bewerkstelligen dat de ondergrond in projecten volwaardig wordt meegenomen, kan het helpen om een programma of visie rondom bodem en ondergrond op te stellen (zie onder andere kaarten 10, boer en 9). Ook kan het handig zijn als er een ondergrondcoördinator of een ‘regisseur van de ondergrond’ wordt aangesteld om de belangen van de ondergrond in projecten te behartigen. Voor de visievorming en de inzet van een ondergrondcoördinator zal apart budget/capaciteit nodig zijn. Eventueel kun je verkennen of dit regionaal of provinciaal opgepakt kan worden.
- Breng in beeld welke kennis en instrumenten/tools je kunt inzetten. Enerzijds kun je kennis en instrumenten inzetten om het financiële plaatje te maken (kosten en baten van de ondergrond, kengetallen, financieringsmogelijkheden, kostenmakers en batendragers, etc.). Anderzijds kun je kennis en instrumenten ook breder gebruiken om de ondergronddoelen te realiseren (zie ook hulpmiddelen en bronnen op de overige kaarten).
Hulpmiddelen en -bronnen
De overige kaarten van Huiswerk klaar: als je middelen (geld, capaciteit, instrumenten, etc.) beschikbaar wilt krijgen, dan zul je alle andere kaarten van het Huiswerk klaar spel moeten spelen. Zo kan een pitch van de ondergrond (kaart Aas, gebied kennen) helpen om kort en bondig het belang van de ondergrond in jouw gebied te kunnen overbrengen. En de kaart ‘Opgaven in beeld’ (Boer) kan helpen om in beeld te brengen bij welke opgaven en projecten in jouw gebied spelen, welke rol de bodem daarin speelt, en om te verkennen of bij deze opgaven en projecten reeds budget is gereserveerd voor bodem en ondergrond.
Wat helpt om middelen beschikbaar te krijgen, zijn ‘ambassadeurs van de ondergrond’ of ‘ondergrondregisseurs’. Dit zijn ambtenaren en/of bestuurders die het belang van de ondergrond goed begrijpen en deze belangen behartigen. Dit hoeven niet persé ondergrondspecialisten te zijn; het kan bijvoorbeeld ook een Omgevingswetmanager zijn die door eigen interesse en/of gevoed door informatie van een ondergrondspecialist, de belangen van de ondergrond goed voor ogen heeft en meeneemt in afwegingen en uitwerkingen. Dit is zowel van belang in de (huidige) bewustwordingsfase (voor inwerkingtreding Omgevingswet) als in de reguliere uitvoeringsfase (na inwerkingtreding Omgevingswet).
Inzicht in kosten en baten van de ondergrond: er zijn diverse hulpmiddelen en tools beschikbaar om de kosten en baten van de ondergrond te duiden. Zie bijvoorbeeld:
Producten
- Overzicht opgaven + bijbehorende ondergrondbudgetten
- Benodigd budget + andere hulpmiddelen
- Inzicht in financieringsmogelijkheden
- Structurele (lange termijn) borging van financiering.
- Financiële arrangementen (zoals green deal geothermie Brabant, Trias Westland)
