Kansen benutten

Nu echt de diepte in

Met de Omgevingswet zegt Nederland de sectorale aanpak van bodem vaarwel. Decentrale overheden hebben de opgave om zich in te zetten voor een integrale benadering van beleid op het gebied van de fysieke leefomgeving. De jarenlange focus op chemische bodemkwaliteit heeft ervoor gezorgd dat het bodemwerkveld deels is losgeraakt van andere kwaliteiten en eigenschappen van de bodem; de relatie met ruimtelijke ordening en bestuurlijke besluitvorming is veelal nog dun. In het project ‘samen de diepte in’ – uitgevoerd in het kader van het kennisprogramma van het uitvoeringsconvenant Bodem & Ondergrond – gingen we op zoek naar nieuwe en hernieuwde rollen van het domein bodem en ondergrond.

Het is bijna zover. De Omgevingswet treedt binnenkort in werking. De wetswijziging beoogt een betere integratie tussen milieubeleid en ruimtelijke ordening, zowel boven- als ondergronds. Het huidige kabinetsbeleid geeft in het regeerakkoord duidelijk aan dat het bodem- en watersysteem leidend is bij ruimtelijke ingrepen en dat brengt een aanzienlijk andere denkwijze met zich mee. Uiteraard speelt de bodem bij veel ruimtelijk ingrepen een belangrijke rol. Denk bijvoorbeeld aan de aanwezigheid van archeologische waarden, fundatie van gebouwen, bodemsanering, kabels en leidingen, of de aanleg van bodemenergiesystemen. Dit werd doorgaans echter niet in samenhang gezien en betrof losstaande werkvelden. Decentrale overheden moeten nu meer gaan nadenken over de wijze waarop de bodem zich verhoudt tot maatschappelijke opgaven op het gebied van energietransitie, klimaatadaptatie en meer. Dit dwingt ons om bodem en ondergrond integraal in ruimtelijk beleid op te nemen en ook de kansen die de bodem biedt beter te benutten. Het kennisprogramma ‘Samen de diepte in’ (uitwerking vanuit het bestuurlijke convenant bodem en ondergrond) heeft sinds 2018 ondersteuning geboden aan gemeenten en provincies op dit onderwerp. Dit voorjaar zijn in Gelderland de laatste werkzaamheden voor dit programma uitgevoerd.

Klik hier om het afsluitende artikel in zijn geheel te lezen

Regioprojecten

Met de komst van de Omgevingswet bundelt en moderniseert Nederland alle wetten voor de leefomgeving. Dit betekent dat de sectorale aanpak van de bodem moet transformeren naar een integrale benadering. De rol van bodem en ondergrond in maatschappelijke opgaven komt daarbij centraal te staan. In het project Samen de diepte in zijn we met een 6-tal regio’s bezig geweest om te verkennen wat dit betekent en hoe deze transitie ingevuld kan worden.

De regio’s:

Verbinding met maatschappelijke opgaven

Vrijwel alle regio’s hebben zich doelen gesteld ten aanzien van energietransitie en klimaatverandering. Afhankelijk van de regio komen daar uiteenlopende vraagstukken over bijvoorbeeld drinkwater, voedselveiligheid, biodiversiteit, infrastructuur en woningbouw bij. Deze opgaven hebben allemaal een ondergrondcomponent in zich. De balans tussen beschermen en benutten is van groot belang. Welke bijdrage kan bodem leveren aan het oplossen van (nieuwe) maatschappelijke opgaven en welke randvoorwaarden dienen meegenomen te worden? Inzicht in wat beschikbaar is en leren omgaan met onzekerheden is in deze essentieel om bodem op volwaardige wijze op te nemen in besluitvorming.

Afhandeling van de bodemsaneringserfenis

Ondanks de noodzakelijke verbreding blijft het omgaan met resterende bodemverontreiniging een opgave. Echter, met de inbouw van de bodemsaneringswetgeving in de Omgevingswet verschuift de rolverdeling. Betrokken partijen zijn op zoek naar nieuwe structuren, zekerheden en aanknopingspunten.

  • Wie bepaalt wat?
  • Wie betaalt wat?
  • Hoe moet je samenwerken?
  • Welke kennis is noodzakelijk en waar bevindt zich deze kennis?
Organisatie- en cultuurverandering

Voor de decentrale overheden worden de zekerheden van de “oude” bodemsaneringswereld ingewisseld voor vrijheden en verantwoordelijkheden die horen bij de Omgevingswet. Daarin leren ambtenaren de integrale bodembenadering te “verkopen”, zowel extern (binnen participatietrajecten) als intern (ruimtelijke ordenaars, andere werkvelden in de fysieke leefomgeving en bestuurders).

Op initiatief van

logo_ub_o_572_141
Logo RHDHV_very large
LogoWB

De Omgevingswet

De Omgevingswet is in aantocht en dat brengt de nodige veranderingen met zich mee op het gebied van beleid, wet- en regelgeving. Diverse wetten, waaronder de Wet bodembescherming, worden verenigd in de Omgevingswet. Voorbeelden van de instrumenten die hiervoor kunnen worden ingezet zijn Omgevingsvisies en Omgevingsplannen. Hierin worden ambities en methodes uiteengezet welke verband houden met uiteenlopende thema’s rond de fysieke leefomgeving. Het is van belang dat het thema bodem op een volwaardige wijze wordt opgenomen in deze visies en plannen. Dat kan worden bereikt door zelf te begrijpen welke verantwoordelijkheden en taken er in de toekomst gelden onder de Omgevingswet en hoe het beste afstemming kan worden gezocht met andere thema’s, zoals energietransitie of voedselzekerheid. Een consortium van Tauw, RHDHV en Witteveen+Bos heeft het programma ‘Samen de Diepte in’ ontwikkeld. Hierin ondersteunen we diverse regio’s in het proces van overgang naar de Omgevingswet. Door vooral zelf aan de slag te gaan en van elkaar te leren, snijden we onderwerpen aan die spelen binnen de regio’s. Uiteindelijk zal via online platforms en diverse symposia de opgedane kennis en ervaringen worden gedeeld met een breder publiek.

Hoe doen anderen dat?

Kennis van de ondergrond

Het nieuwe stelsel van de Omgevingswet gaat uit van een paradigmawisseling: van bescherming van de fysieke leefomgeving door een werende benadering van activiteiten naar een beleidscyclus waarin de continue zorg voor de kwaliteit van de fysieke leefomgeving centraal staat en er ruimte is voor ontwikkeling, ofwel: ‘beschermen en benutten’. Bodem en grondwater zijn met elkaar verweven en hebben wederzijds invloed op elkaar. Het systeem is dynamisch en drager van en voedingsbron voor talloze functies. Daarbij vormt het een kwetsbaar systeem dat zonder adequate bescherming de mogelijkheid van functievervulling door mens, plant en dier op termijn zal verliezen. Om adequaat in te spelen op bovengenoemde paradigmawisseling is het belangrijk om kennis te hebben van het samenhangende bodem- en watersysteem en de rol die het heeft bij de aanpak van maatschappelijke opgaven. Zo heeft de verdeling van watervoerende lagen in de ondergrond invloed op de eventuele mogelijkheden ten aanzien van bodemenergie en heeft kennis van bodemopbouw grote meerwaarde bij keuzes op het gebied van klimaatadaptieve strategieën.