Grondwater

Grondwater stroomt onder onze voeten door, zonder zich te houden aan gemeentegrenzen, provinciegrenzen, landsgrenzen, wetten of beleid.

We gebruiken het grondwater voor allerlei doelen: drinkwater, koelen, warmte opslaan voor duurzame energie, onontbeerlijk voor gewassen, bomen en natuur. Zonder grondwater is Nederland onleefbaar. Dat betekent dat we het moeten beschermen. om te voorkomen dat grondwater op raakt of vervuild wordt. Provincie, waterschap en gemeente hebben een gezamenlijke verantwoordelijkheid om te zorgen voor een goed waterbeheer.

In de bouwsteen ‘Grondwater’ werken we het waterbelang uit voor gemeenten. Hierbij richten we ons op het instrumentarium dat de gemeente tot haar beschikking heeft, met name het omgevingsplan.

Benutten en beschermen: het waterbelang

De goede balans tussen beschermen en benutten heet het ‘waterbelang’. In artikel 5.37 van het Besluit kwaliteit leefomgeving staat dat een gemeente in een omgevingsplan rekening moet houden met de gevolgen van het beheer van watersystemen – die overigens meer omvatten dan alleen grondwater.

Om te komen tot een balans tussen beschermen en benutten worden spelregels opgesteld met mogelijkheden tot lokaal maatwerk. Daarbij gaat het om het sturen op kwantiteit en kwaliteit van het grondwater. De volgende figuur geeft dat weer.

1. Voorraad: als het grondwaterniveau hoger wordt, is er meer water voorradig dat gebruikt kan worden
2. Berging: als het grondwaterniveau lager is, is er meer capaciteit om water te bergen
3. Transport: grondwater verplaatst zich: horizontaal en verticaal
4. Obstakels: in de ondergrond kunnen obstakels aanwezig zijn of geplaatst worden die de grondwaterstroming beïnvloeden
5. Lagen: in de ondergrond kunnen van nature ondoorlatende lagen aanwezig zijn die de grondwaterstroming beïnvloeden. Deze lagen kunnen van belang zijn om het systeem te beschermen
6. Kwaliteit: grondwater kan drie kwaliteiten hebben die benut en beschermd moeten worden:
   1. Chemisch: grondwater kan verontreinigingen bevatten van natuurlijke aard of als gevolg van menselijk handelen
   2. Biologisch: grondwater kan verontreinigd zijn met biologische verontreinigingen zoals bacteriën, gisten, schimmels, virussen en parasieten
   3. Thermisch: door gebruik van bodemenergie kan grondwater thermisch verontreinigd raken omdat de temperatuur structureel stijgt.

Doel

Gemeenten te ondersteunen bij het opstellen van regels ten aanzien van grondwaterbeheer in het  omgevingsplan.

Dat doen we via drie sporen:

• Inhoudelijke informatie die gebruikt kan worden bij het opstellen van onderdelen van het omgevingsplan. Dit doen we in de vorm van voorbeeldregels in het omgevingsplan.
• Procesmatige informatie om samen met andere overheden te werken aan een samenhangend beleid rond grondwater en het watersysteem om daarmee het waterbelang te realiseren.
• Toelichten van de samenhang van grondwater met maatschappelijke thema’s.

Het doel is niet om uitputtend te zijn, maar om voldoende handvatten te bieden zodat circa 80% van de gemeenten hiermee aan de slag kan.

De filosofie van de Omgevingswet

De Omgevingswet vraagt om grondwater te benaderen als onderdeel van de fysieke omgeving. Meer in samenhang dus, en vooral veel meer dan alleen verontreiniging.

De maatschappelijke opgave

Een goed voorbeeld is klimaatadaptatie waarbij grondwater een hoofdrol speelt. Klimaatadaptatie wordt in deze bouwsteen nader uitgewerkt.

Het natuurlijke bodemsysteem

Door grondwater als een systeem te benaderen, is het eenvoudiger om aan te haken bij enerzijds traditionele grondwatervraagstukken en anderzijds maatschappelijke thema’s die nu en straks spelen.