Waarom speel je deze kaart?
Om je ondergronddoelen te bereiken en kennis en wijsheid over de ondergrond te creëren, is data en informatie onmisbaar. Gedegen data en informatie vormt de basis voor al het andere huiswerk (alle andere kaarten): op basis van gedegen data en informatie kun je immers betrouwbare inbreng leveren en kun je antwoord geven op vragen uit andere domeinen. Als je te weinig data hebt, kunnen er problemen ontstaan (denk aan problemen die ontstaan als je data/informatie over kabels en leidingen niet goed in beeld hebt, of denk aan het tekort aan gegevens om een achtergrondwaarde voor nieuwe, zeer zorgwekkende stoffen af te leiden). Data en informatie is ook essentieel voor een soepele, warme overdracht van bevoegdheden. Als de daarvoor benodigde informatie (zoals bodemdossiers en afspraken) goed op orde is, geeft dit vertrouwen in de inhoud en kan deze informatie makkelijk worden overgenomen en verwerkt.
De behoefte om de bodem en de ondergrond inzichtelijk te maken met behulp van kaartmateriaal en dwarsdoorsneden wordt steeds groter. Dat heeft er alles mee te maken dat er steeds meer maatschappelijke opgaven nadrukkelijk een claim leggen op de ruimte onder het maaiveld. Dat leidt tot een behoefte aan inzicht in bijvoorbeeld bodemopbouw, geohydrologie, bodemschatten en kansen en kwetsbaarheden.
Hoe speel je deze kaart?
Het is belangrijk dat je data en informatie herkenbaar en begrijpelijk ontsluit. Denk hierbij aan informatie over het huidige ondergrondsysteem (bodemopbouw, ligging kabels en leidingen, drinkwaterbeschermingsgebieden, etc.), kengetallen over de ondergrond (potentiele energieopbrengst van bepaald bodemtype, infiltrerend vermogen van bepaald bodemtype, etc.), het effect van bepaalde ingrepen op ondergrondfuncties of de interpretatie van gegevens (bijvoorbeeld een archeologische verwachtingswaardekaart, potentie bodemdaling, etc.).
Je speelt deze kaart door eerst bestaande data en informatie in beeld te brengen. Welke informatie wordt reeds ontsloten via welke bronnen? En hoe bruikbaar is deze informatie? Is het nodig om informatie te bundelen / samen te brengen, of volstaan de huidige bronnen? Is een interpretatieslag van data nodig om bruikbare informatie voor de beoogde doelen te bereiken? Is de informatie begrijpelijk voor de doelgroep, en is het makkelijk toegankelijk en gebruiksvriendelijk ontsloten?
Afhankelijk van de uitkomsten van de analyse van bestaande data en informatie kunnen vervolgstappen nodig zijn. Denk aan de ontwikkeling van een goed bodeminformatiesysteem, een 3D model van de ondergrond of een aansprekende visualisatie van de ondergrond. Kaartmateriaal en visualisaties (2D-3D-4D) kunnen namelijk enorm helpen om het verhaal van de bodem te vertellen, het belang van de ondergrond te duiden of ruimtelijke afwegingen te onderbouwen. De taal en het detailniveau van kaartmateriaal en visualisaties is daarbij afhankelijk van de doelgroep/gebruiker en de fase van een project/traject. In een verkennende fase volstaat globale informatie vaak, in een projectfase/uitvoeringsfase is vaak meer detailinformatie nodig.
Hulpmiddelen en -bronnen
Algemeen beschikbare databronnen: Er zijn diverse algemeen beschikbare databronnen die nuttige informatie kunnen verschaffen over ondergrondse condities. Denk aan:
(zie ook dataoverzicht in de Ondergrond Omgevingsscan van Deltares, 2018)
Rapport: Van data naar begrijpelijke informatie ten behoeve van omgevingsvisies en omgevingsplannen (Deltares, 2018): bodemplus.nl
Voorbeeld visualisaties: Er zijn diverse voorbeelden beschikbaar van visualisaties van de ondergrond. Deze visualisaties kunnen gebruikt worden als ‘praatplaat’ over het belang van de ondergrond en/of als ondersteuning van de ‘pitch van de ondergrond’. Enkele aansprekende voorbeelden zijn Apeldoorn en Zaanstad.
In ontwikkeling: Projectvoorstel Toolkit 4D-handelingsperspectief bodem en ondergrond: In dit project willen we (Deltares + consortium Samen de diepte in) met brede samenstelling van partners uit het vakgebied aan de slag gaan om de opgaves en behoeften rond instrumentarium voor ondergrondse visualisatie en handelingsperspectieven verder aan te scherpen en een aantal stappen te zetten. Het beoogde project maakt uiteraard gebruik van bestaand instrumentarium, waar nodig aangevuld. Nadrukkelijk ligt de focus op het beschikbaar en toepasbaar krijgen van dat/informatie aan de hand van vragen en opgaven uit de praktijk. In dit voorstel spreken we over “toolkit”: we brengen beschikbare tools samen, maken die hanteerbaar (“schil eromheen”) en laten aan de hand van wensen/praktijkvragen zien hoe ermee omgegaan kan worden.
Producten
- Visualisatie van de ondergrond
- Data infrastructuur in een gebied / geoviewer
- Betrouwbaar, compleet en gebruiksvriendelijk bodem informatie systeem
Geleerde lessen vanuit de regio’s
De ‘bodem in beeld’ kan in iedere fase van een project een ander plaatje zijn. De doelgroep, het detailniveau, wat je wel/niet weergeeft en de taal kunnen verschillen. Denk voordat je een visualisatie maakt goed na over deze aspecten. En nog wel het allerbelangrijkste: maak je plaatje regiospecifiek. Geef niet alleen herkenbare bovengrondse elementen weer (zoals bebouwing en reliëf in het landschap), maar spits de ondergrond ook toe op de regio (met zoutcavernes, bodemdaling, bekende archeologie, bodemopbouw, etc.).
Citaat: ‘Maak visueel inzichtelijk waar je het over hebt, zodat je begint met hetzelfde beeld’
